Gepubliceerd in: 2024
Een trauma verwerken door EMDR, ook als je niet kunt praten
Gea Sibma-van Breden is orthopedagoog-generalist en EMDR Europe Practitioner. Zij past haar jarenlange werkervaring als gedragswetenschapper bij mensen met verstandelijke beperkingen toe binnen EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing). Gea geeft traumatherapie aan kinderen, jongeren en volwassenen met en zonder een verstandelijke beperking.
EMDR is bedoeld voor de behandeling van mensen met een ‘posttraumatische stress-stoornis’(PTSS) en andere trauma gerelateerde angstklachten. EMDR kan worden ingezet als iemand klachten heeft die lijken samen te hangen met een of meerdere schokkende gebeurtenissen, zoals een ongeluk, ingrijpende medische aandoeningen, mishandeling en misbruik, pesten etc. EMDR is een effectieve behandelmethode, met een vaste structuur. Eerst wordt de traumatische herinnering geactiveerd, doordat de cliënt vertelt over de schokkende gebeurtenis en aangeeft welk beeld van die herinnering het naarst is om nu nog aan terug te denken. Vervolgens wordt de herinnering gedesensitiseerd, door het bieden van afleiding, terwijl de cliënt naar dat beeld kijkt. Het verwerkingsproces komt op gang en de negatieve lading van die herinnering verdwijnt.
Rett syndroom en EMDR-behandeling
In het leven van personen met Rett syndroom vinden vaak ingrijpende gebeurtenissen plaats. Denk aan ziekenhuisbezoeken met vervelende onderzoeken, zoals bloedprikken. Of het plotseling bijkomen in de ambulance na een epileptische toeval. Misschien het verlies van bepaalde functies, zoals lopen, praten en handfunctie. Mogelijk speelt de verstoorde prikkelverwerking ook een rol bij het oplopen van trauma’s.
Wanneer iemand vastloopt in de verwerking van schokkende gebeurtenissen, kan dat leiden tot ander gedrag, spanningen, angsten, verdriet. Of zoals bij Senna, in het ervaringsverhaal, slecht slapen. Dat probleem zal dan de aanleiding zijn om hulp te zoeken.
Het is duidelijk dat EMDR bij personen met diverse beperkingen anders wordt uitgevoerd en op de persoon moet worden afgestemd. Een kind of volwassene met Rett syndroom kan vaak niet vertellen wat er is gebeurd en kan niet aangeven wat daarin het naarste beeld van de herinnering is.
Daarom zijn we bij het achterhalen van de schokkende gebeurtenis die heeft geleid tot de klachten, afhankelijk van de mensen om het kind heen. Dat kunnen ouders zijn, maar ook informatie van begeleiders kan duidelijk maken wat iemand heeft meegemaakt. Met deze informatie wordt een verhaal geschreven dat wordt voorgelezen tijdens de therapiesessies.
Opbouw van het verhaal en de behandeling
Het verhaal moet aan een aantal voorwaarden voldoen, bijvoorbeeld dat het herkenbaar is voor het kind. Het verhaal wordt daarom beschreven zoals hij of zij het waarschijnlijk heeft beleefd, waarbij gebruik wordt gemaakt van zintuigelijke ervaringen. Dus wat heeft het kind op dat moment waarschijnlijk gevoeld, gehoord, geproefd, etc.
In aanwezigheid van een vertrouwd persoon start de behandeling. Het verhaal wordt voorgelezen en begint positief. Het verwijst naar het kind, zodat het meteen herkenbaar is en het zijn of haar aandacht vangt.
Daarna wordt, de gedetailleerde, schokkende gebeurtenis voorgelezen, met ondersteuning van zintuigelijke ervaringen zoals geluid, geur en omgevingsfactoren. Gezien de kracht van het kijken, kenmerkend voor Rett syndroom, lijkt het logisch om in te zetten op symbolen, pictogrammen, filmopname, foto’s en een spraakcomputer. Tijdens het voorlezen van deze schokkende gebeurtenis biedt de therapeut afleiding aan. Dit kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld door het heen en weer bewegen van haar vinger of een knuffel voor het gezicht van het kind, het tappen op de benen van het kind, tikken op de handen, etc. De therapeut zorgt ervoor dat die afleiding aansluit bij het kind en het moment.
De afsluiting is positief en gaat over het hier en nu. Het geeft aan dat de schokkende gebeurtenis voorbij is, dat het kind niet meer bang hoeft te zijn en/of hoe het kind nu met de situatie kan omgaan en wie hem daarbij kunnen helpen. Dit proces wordt net zo lang herhaald, totdat aan de reacties van het kind te merken is dat hij of zij geen spanning meer ervaart bij het terugdenken aan de schokkende gebeurtenis. Het verdient de voorkeur om het verhaal meerdere keren te lezen tijdens een therapiesessie. Meestal zijn er meerdere sessies nodig om tot goed resultaat te komen.
De observaties van ouders en begeleiders zijn hierbij belangrijk, want soms zijn de reacties heel subtiel of multi-interpretabel. De therapie kan worden beëindigd als het kind ontspannen kan luisteren naar het verhaal en de klachten in het dagelijks leven zijn verdwenen of afgenomen.
Valkuilen
Bij kinderen die zelf niet goed kunnen aangeven van welke schokkende ervaring zij last hebben, is het moeilijk te bepalen welke gebeurtenis in het traumaverhaal moet worden beschreven.
Het kan voor een ouder lastig zijn om zich goed in te leven in het kind. Zo kan dezelfde gebeurtenis door een ouder anders zijn ervaren dan het kind. De ouder heeft dan een andere herinneringen aan die gebeurtenis en ontstaat er een verschil tussen de meest schokkende ervaring van het kind, en die van de ouder.
Soms hebben ouders de gebeurtenis zelf nog niet goed verwerkt. Het is dan goed om hen eerst te behandelen. Pas dan zijn zij in staat het kind op de juiste manier te begeleiden tijdens de therapiesessie.
Deze factoren bemoeilijken de behandeling en kunnen er voor zorgen dat de klachten niet (voldoende) afnemen. Daarbij is het belangrijk om te zoeken naar een behandelaar die wil en kan aansluiten bij de beperkingen en uitdagingen die Rett syndroom met zich meebrengt.
Florere Orthopedagogiek & Supervisie
www.geasibmavanbreden-florere.nl
Lees meer over EMDR op www.emdr.nl/vereniging-emdr-nederland
*Daar waar kind staat, wordt ook een volwassen persoon bedoeld.